W rozumieniu przepisów prawa zwierzęta nie są rzeczami, ale stosuje się do nich przepisy analogicznie jak w przypadku rzeczy. Można je zatem np. sprzedawać. Jednak taka sprzedaż obwarowana jest szeregiem dodatkowych wymogów. O czym powinien pamiętać właściciel sklepu zoologicznego?
Z artykułu dowiesz się:
- jaki jest status prawny zwierząt w Polsce,
- jakie są kluczowe obowiązki i zakazy nałożone na sprzedawców zwierząt,
- jakie grożą sankcje za nieprzestrzeganie przepisów.
Status prawny zwierząt
Status prawny zwierząt reguluje przede wszystkim Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt. Ustawa ta mówi, że „zwierzę, jako istota żyjąca, zdolna do odczuwania cierpienia, nie jest rzeczą. Człowiek jest mu winien poszanowanie, ochronę i opiekę”, ale zaraz dodaje, że „w sprawach nieuregulowanych w ustawie do zwierząt stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące rzeczy” (art. 1). Przepis ten pozwala prowadzić sprzedaż zwierząt w sklepach zoologicznych.
Czy modliszka jest chroniona ustawą?
Przepisy ustawy o ochronie zwierząt dotyczą „postępowania ze zwierzętami kręgowymi”. Zatem wymogi tego aktu prawnego obejmują sprzedaż m.in.:
- płazów,
- gadów,
- ptaków,
- ssaków,
- ryb.
Mimo że niektóre bezkręgowce również są zdolne do odczuwania cierpienia, nie zostały one wskazane wprost w ustawie. Zatem jej obowiązki nie będą miały bezpośredniego zastosowania przy sprzedaży np. modliszki, krabów czy mrówek.
Obowiązki sprzedawcy
W dobie wzrastającej świadomości społecznej na temat dobrostanu zwierząt sprzedawcy muszą przestrzegać zasad wynikających z ustawy o ochronie zwierząt. Oto one:
- Obowiązek humanitarnego traktowania zwierząt
Jest to pierwszy i najważniejszy obowiązek wskazany w ustawie o ochronie zwierząt. „Każde zwierzę wymaga humanitarnego traktowania” (art. 5). Należy przez to rozumieć traktowanie uwzględniające potrzeby zwierzęcia i zapewniające mu opiekę i ochronę. W odniesieniu do sklepu zoologicznego humanitarne traktowanie może polegać m.in. na zapewnieniu zwierzętom odpowiedniej przestrzeni do funkcjonowania czy wystarczającej ilości pożywienia.
- Zakaz zabijania zwierząt
Nie jest to zakaz bezwzględny. Zabicie utrzymywanego zwierzęcia jest dopuszczalne m.in. w razie konieczności bezzwłocznego uśmiercenia czy działań niezbędnych do usunięcia poważnego zagrożenia sanitarnego dla ludzi lub zwierząt.
- Zakaz znęcania się nad zwierzętami
Ustawa definiuje znęcanie się nad zwierzętami jako zadawanie albo świadome dopuszczanie do zadawania bólu lub cierpienia. Przykładami zabronionych praktyk są:
- „złośliwe straszenie lub drażnienie zwierząt”;
- „utrzymywanie zwierząt w niewłaściwych warunkach bytowania, w tym utrzymywanie ich w stanie rażącego zaniedbania lub niechlujstwa, bądź w pomieszczeniach albo klatkach uniemożliwiających im zachowanie naturalnej pozycji”;
- „transport żywych ryb lub ich przetrzymywanie w celu sprzedaży bez dostatecznej ilości wody umożliwiającej oddychanie”;
- „utrzymywanie zwierzęcia bez odpowiedniego pokarmu lub wody przez okres wykraczający poza minimalne potrzeby właściwe dla gatunku”.
Zwierzę traktowane w taki sposób może być czasowo odebrane właścicielowi lub opiekunowi na podstawie decyzji wójta, burmistrza lub prezydenta miasta i przekazane np. ogrodowi zoologicznemu. Taka decyzja administracyjna podlega natychmiastowemu wykonaniu. W niektórych przypadkach dotychczasowy właściciel lub opiekun zwierzęcia może być obciążony kosztami transportu, utrzymania i koniecznego leczenia zwierzęcia.
- Zakaz sprzedaży zwierząt w określonych miejscach
Przepisy wyraźnie wskazują, że zabroniona jest sprzedaż zwierząt domowych na targowiskach, targach i giełdach, a także psów i kotów poza miejscami ich chowu lub hodowli. Typowy stacjonarny sklep zoologiczny nie może zatem sprzedawać psów ani kotów, a także prowadzić sprzedaży zwierząt poza swoim lokalem. Ciekawostką jest również to, że samo nabywanie zwierząt sprzedawanych w sposób niezgodny z przepisami jest również zakazane.
Przepisy milczą natomiast na temat sprzedaży przez internet. Nie jest to zatem wyraźnie zakazana praktyka, ale warto pamiętać, że zarówno utrzymywanie, jak i transport takich zwierząt powinien odbywać się z zachowaniem odpowiednich wymogów ustawy. Warto również opisać taką praktykę w regulaminie sklepu.
- Wymogi dotyczące transportu zwierząt
W tym zakresie polska ustawa odsyła do przepisów prawa unijnego, a konkretnie do Rozporządzenia Rady (WE) nr 1/2005 z dnia 22 grudnia 2004 r. w sprawie ochrony zwierząt podczas transportu i związanych z tym działań oraz zmieniające dyrektywy 64/432/EWG i 93/119/WE oraz rozporządzenie (WE) nr 1255/97. Rozporządzenie to określa bardzo szczegółowo, w jaki sposób można legalnie przewozić zwierzęta – dotyczy to również transportu do sklepu, jak i do klienta (w przypadku sprzedaży przez internet). Do tych wymogów należy m.in. zapewnienie zwierzęciu wody i pożywienia podczas transportu.
- Zabiegi na zwierzętach
Zabiegi lekarsko-weterynaryjne na zwierzętach są dopuszczalne dla ratowania ich życia lub zdrowia oraz dla koniecznego ograniczenia populacji i mogą być przeprowadzane wyłącznie przez osoby uprawnione. Osoba prowadząca sklep, jeśli nie ma odpowiednich kwalifikacji, nie może ich wykonywać.
- Uśmiercanie zwierząt
Jest to kolejny aspekt traktowania zwierząt, który jest uregulowany w ustawie. Przede wszystkim uśmiercanie zwierząt może odbywać się wyłącznie w sposób humanitarny, polegający na zadawaniu przy tym minimum cierpienia fizycznego i psychicznego.
W określonych przypadkach (choroby zakaźne) zwierzę może być uśmiercone bez zgody właściciela co do zasady na podstawie orzeczenia lekarza weterynarii. Podać środek usypiający może jednak tylko lekarz weterynarii.
Kto przeprowadza kontrole?
Podstawowym urzędem, który sprawuje nadzór nad przestrzeganiem przepisów o ochronie zwierząt, jest Inspekcja Weterynaryjna, która może współdziałać z organizacjami społecznymi. Kontrole muszą odbywać się z poszanowaniem przepisów rozdziału 5 Ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców. Co do zasady Inspekcja powinna zawiadomić przedsiębiorcę o zamiarze wszczęcia kontroli, a po jej skończeniu powinien być spisany protokół. Szczegółowe zasady przeprowadzania takiej kontroli są tematem do osobnego omówienia.
Uwaga!
Inspekcja Weterynaryjna jest zobowiązana do poinformowania przedsiębiorcy o planowanym rozpoczęciu kontroli.
Sankcje za naruszenie przepisów
W tym miejscu należy jednak zaznaczyć, że jeśli zostanie stwierdzone naruszenie przepisów ustawy o ochronie zwierząt (np. znęcanie się nad zwierzętami), to właściciel lub pracownik sklepu mogą zostać pociągnięci do odpowiedzialności karnej. Może ona polegać m.in. na karze pozbawienia wolności do lat 3. Ponadto sąd może zastosować środek karny polegający na zakazie posiadania wszelkich albo określonej kategorii zwierząt, co w praktyce mogłoby uniemożliwić dalsze prowadzenie sklepu zoologicznego. Różnorodnym sankcjom podlega szereg innych naruszeń przepisów ustawy; możliwe są m.in. nawiązka (nawet do wysokości 100 000 zł) na wskazany cel związany z ochroną zwierząt, kara aresztu oraz grzywna.
Warto zaznaczyć, że nawet samo usiłowanie, podżeganie lub pomocnictwo, np. w nielegalnej sprzedaży zwierząt, jest karalne. Ponadto sąd może orzec przepadek zwierzęcia. Ogólnie ustawa o ochronie zwierząt przewiduje bardziej surowe sankcje za ciężkie przewinienia (np. znęcanie się nad zwierzętami), a lżejsze za naruszenie wymogów administracyjnych, np. dotyczących zakazu sprzedaży.
Na marginesie: sprzedawcy zwierząt powinni pamiętać, że mogą oni odpowiadać za szkody wyrządzone innym osobom przez sprzedawane zwierzęta (np. powstałe w wyniki pogryzienia). Odpowiedzialność ta ma nawet zastosowanie, gdyby zwierzę uciekło. Te zagadnienia są regulowane przez odpowiednie przepisy Kodeksu cywilnego.
Zapamiętaj!
- Zapoznanie się z przepisami: właściciele sklepów zoologicznych powinni dokładnie znać przepisy dotyczące ochrony zwierząt, aby zapewnić ich przestrzeganie w codziennej działalności.
- Przeprowadzenie audytu: w celu uniknięcia naruszeń prawa właściciele powinni regularnie przeprowadzać audyt różnych aspektów swojej działalności, szczególnie tych związanych z transportem i sprzedażą zwierząt przez internet.
- Stosowanie wymogów do wszystkich zwierząt: chociaż ustawa formalnie dotyczy zwierząt kręgowych, w miarę możliwości zaleca się stosowanie tych samych standardów ochrony również w odniesieniu do innych typów zwierząt.
autor: dr Patryk Kalinowski, prawnik
